تحقیق بازارهای اسلامی و سنتی

بخشهایی از متن:

در اوایل قرن هفتم میلادی زمانی كه دو ابرقدرت ایران و روم بر سر تسلط و نفوذ جهانی پیكار می‌كردند, در شبه جزیرة عربستان حادثه‌ای رخ داد كه مسیر جریان تاریخ را عوض نمود. در آن برهه مردی خردمند و امین به تلقین ندای حق در كانون بت‌پرستی بر ضد خدایان متعدد برخاست و نهضت عظیم و جهانی اسلام را بنا گذاشت. این نهضت عظیم با پیشرفت سریع خود, تمدنی با شكوه در تاریخ جهان بوجود آورد. تمدنی كه در نتیجة چندین قرن تلاش و فعالیت پیروان اسلام پدید آمد, از نظر عظمت و ابهت و ظرافت از مهمترین تمدنهای انسانی كم نداشت.

اولین اقدام پیامبر(ص) پس از هجرت به مدینه پایه‌گذاری یك جامعة نوین بود, جامعه‌ای كه در آن دین با كلیة جنبه‌های زندگی پیوندی محكم داشت و از آلایش اعراب دورة نظام جاهلیت و مفاسد قریش عاری بود.

ابداعات و تصمیم گیری‌های اقتصادی پیامبر(ص) درمدینه باعث رونق اقتصادی عربستان گردید و موجب شد تا اهداف اسلامی در سراسر عربستان گسترش یابد و بعدها به سراسر دنیا برسد. از این رو جامعه اسلامی مزبور می‌تواند به مقیاس كوچكتری الگوی جامعة بزرگ اسلامی آینده باشد. لذا در هنگام تدوین نظام اقتصادی اسلامی ایران, آگاهی هر چه عمیق‌تر از تمدن غنی اسلامی ضرورتی غیر قابل تردید دارد.

...

آنچه تاكنون بدان پرداخته شد, مروری اجمالی بر مفاهیم كلی بازار در تئوریهای اقتصادی بود. اما آنچه مورد نظر است, شكل خاصی از بازار است كه از لحاظ شكل ظاهری, رفتار فروشندگان و خریداران, تركیبهای فرهنگی, اقتصادی و اخلاقی حاكم بر محیط بازار, آداب تجارت و روابط میان بازار و حكومت, مبتنی بر ارزشهای اصیل اسلامی و رهنمودهای پیامبر اكرم (ص) و ائمه علیهم السلام می‌باشد كه در اینجا بدان پرداخته خواهد شد.

از آغاز تمدن اسلامی برای حرف مختلف, مراكز مختلفی وجود داشته است و هر بخش از آن مركز را به پیشه‌وران و فروشندگان حرفة خاصی اختصاص می‌دادند. هر بازار از معمولاً منطقه‌ای سرپوشیده تشكیل می‌شد كه در آن مغازه‌های كوچك مشابهی در دو طرف آن, كنارهم ساخته می‌شد تا كالاهای مشابهی را عرضه كنند. تعداد مغازه‌ها, به نسبت كوچكی و بزرگی شهر و سطح تقاضا, متغیر بود. اما واژة بازار یا «سوق» به محیطی اطلاق می‌گردید كه در آن تعداد مغازه‌های یك حرفه معتنابه باشد.

...

علت اساسی پیدایش اصناف را می‌توان گسترش بازارها و تخصصی شدن آنها نام برد, بازارهای دوران قبل از ظهور اسلام یعنی عهد جاهلیت, موسمی بود و در اوقات مختلف, اغلب در محل تلاقی راههای بازرگانی برپا می‌شد. تجار از مناطق گوناگون محصولات خود را در آن بازارها عرضه می‌كردند. پس از اسلام نیز بازارهای موسمی در شهرهای بزرگ برپا می‌شد ولی بتدریج این نوع بازارها جای خود را به بازارهای دائمی داد. این بازارها در آغاز بدون بنا و ساختمان بود تا اینكه باگذشت زمانی, سایبانی از حصیر یا پارچه‌های مخصوص برای آنها تعبیه شد. در آغاز قرن دوم هجری بازارها بصورت نظام یافته بنا شد و برای دكانها سقفهایی از آجر و گچ زده شد و بتدریج بیشتر بازارها پوشیده و مسقف گشت. همزمان با گسترش و توسعه بازارها, پیشه‌وران و صاحبان حرفه‌های مختلف در محلی خاص تجمع نمودند و این تجمع مقدمات تخصصی شدن بازارها را فراهم آورد؛ همچنانكه در صدر اسلام نوعی تخصص در بازارهای مدینه مشاهده می‌كنیم. پس از فتوحات اسلامی, بازار عامل مهم در طرح‌ریزی هر شهر اسلامی گردید و پیشه‌وران در بازارهای خاص خودگرد می‌‌آمدند. در بصره, قصابان بازاری مخصوص خودداشتند كه به نام رحبة القصابین4" معروف بود. از بازارهای تخصصی كوفه, بازار بریانگران, برده‌فروشان, سلاخان و زینت فروشان بود.

تخصصی بودن بازارها در شهرهای اسلامی ادامه یافت و شكل روشن‌تری به خود گرفت. برای هر گروه از بازرگانان و هر نوع كسب و تجارت مكانی خاص در نظر گرفته شده بود. در خیابانها رسته‌ها, دكانها و میدانهایی وجود داشت و هر گروهی با گروه دیگر و هر كسبی با كسب دیگر در نمی‌آمیخت و كالاهای هر صنفی با صنف دیگر فروخته نمی‌شد و صاحبان هر حرفه با صاحبان دیگر حرف و صناعات در نمی‌آمیختند (الشیخلی, بی‌تا, ص57). این تخصص حرفه‌ای را در بازار شهرهای ایران مانند اصفهان, تبریز, كاشان و ... نیز مشاهده می‌كنیم, چنانكه صنف پارچه فروشان در بازاری به نام "قیصریه" فعالیت داشتند.

منبع دارد.